İslam silsilesinin 10. imamı olan İmam Ali el-Hâdî’nin soyundan gelmektedir. Bu aile, 15. sıraya kadar İmam Rızâ’ya nispetle “Rezevî” lakabıyla anılmıştır. Bu soy, tasavvuf tarihinde çok önemli isimlerin yetiştiği ve tarikatlar arasında bağ kuran bir zümreyi temsil etmektedir. En öne çıkan şahsiyetleri arasında Seyyid Yusuf Hemedânî, Seyyid Hüseyin Ahlâtî, Seyyid Şemseddin Bîrifkanî ve Gavs-ı Sânî Seyyid Nureddin Bîrifkanî yer alır.
⸻
II. Tasavvuf Zincirinde Seyyid Yusuf Hemedânî
• Doğum / Vefat: H.440 – H.535 / Hemedan – Merv
• Tarikatî Konumu: Kutbu’l-Aktâb, Halvetî-Nakşbendî-Yesevî silsilesinde merkezî isimdir.
• Öne Çıkan Özellikleri:
• Selmân-ı Fârisî’nin asası ve sangı ona ulaşmıştır.
• Tekkesi “Horasan’ın Kâbesi” olarak tanınır.
• Yetiştirdiği talebeler: Ahmed Yesevî, Abdülhâlık Gücdüvânî, Hâce Hasan Endekî, Hâce Abdullah Berki.
• Nakşbendiyye silsilesi şu şekilde ona dayanır:
Şah-ı Nakşibend → Emir Kulâl → Baba Semmasî → Ramitenî → İncirî Fağnevî → Arif-i Rivegerî → Gücdüvânî → Yusuf Hemedânî
• Eser: Hâce Abdülhâlık Gücdüvânî tarafından yazılan Makâmât-ı Yusuf Hemedânî, hayatına dair en önemli kaynaklardandır.
⸻
III. Seyyid Hüseyin Ahlâtî ve Kahire’ye Hicreti
• Doğum: Ahlât
• Vefat: H.808 / Kahire
• Özellikleri:
• Hem zahirî hem bâtınî ilimlerde derin bilgi sahibidir.
• Cengiz Han istilâsını önceden keşfetmiş, 12.000 müridiyle Ahlat’tan Kahire’ye hicret etmiştir.
• Türbesi Kahire’deki Ahlat Mezarlığı’ndadır.
• Şeyh Bedreddin onun halifesidir.
• Oğlu Seyyid Baba Mansur, vasiyeti üzerine Ahlat’a dönmüş, H.849’da vefat etmiştir.
⸻
IV. Seyyid Şemseddin Kutbu’l-Ahlâtî ve Bîrifkan Kolunun Doğuşu
• Doğum: H.997 / Ahlât
• Vefat: H.1085 / Bîrifkan (Duhok)
• Özellikleri:
• Halvetî Tarikatı’nın Kutbu ve mürşididir.
• Osmanlı-Safevî savaşlarından dolayı Ahlât’tan göç ederek Oramar’a yerleşmiştir.
• Bîrifkan, Gelırîman, Bazîtk, Rıkava gibi bölgeler ona irşad bölgesi olarak verilmiştir.
• Kürtçe şiir divanı: Dîdarê Yar; ayrıca Arapça bir divanı daha vardır.
• Çocukları: Seyyid Musa, Abdurrahman, Abdulgani, Zeynelabidin, Muhittin
• Kardeşi Seyyid Muhammed Emin, Sen’anî Seyyidlerinin atasıdır.
⸻
V. Gavs-ı Sânî Seyyid Nureddin Bîrifkanî
• Doğum: H.1205 / Bîrifkan
• Vefat: H.1268 / Bîrifkan
• Silsile: Seyyid Şemseddin → Zeynelabidin → Ebubekir → Abdulcebbar → Nureddin
• Özellikleri:
• Kadiri Tarikatı icazetini Şeyh Hacı Mahmud Hudrevî’den almıştır.
• 1 milyondan fazla müride sahip olduğu rivayet edilir.
• Şeyh Abdulkadir Geylânî’den sonra ikinci “Gavs” olarak kabul edilir.
• Kızları: Fatime Han, Piroz Han, Safiye Hatun
⸻
VI. Seyyid Mahmud Uryânî Bîrifkanî
• Soy: Şeyh Şemseddin → Zeynelabidin → Ebubekir → Nureddin → Ebubekir → Mahmud
• Doğum: Bîrifkan
• Vefat: H.1237 / Bitlis
• Özellikleri:
• Ahlat ve Bitlis’te iki tekke kurmuştur.
• Kadiri ve Nakşbendî tarikatlarında icazet sahibidir.
• Şems-i Bitlisî lakabıyla bilinen Derviş Mahmud’un halifesidir.
• Türbesi Bitlis’te Ayne’l-Barîd Camii yakınındadır.
⸻
VII. Seyyid Molla İsa Bîrifkanî
• Doğum: H.1247 / Diyarbakır
• Vefat: H.1312 / Diyarbakır – Ak Türbe
• Soy: Şeyh Şemseddin → Zeynelabidin → Ebubekir → Nureddin → Ebubekir → Mahmud → Muhammed → Ali → Yusuf → Molla İsa
• Özellikleri:
• Mesudiye Medresesi’nde tahsil gördü.
• Ailesini 1846’da bir salgında kaybetti.
• Çok sayıda el yazması eser bırakmış, ne var ki bu eserlerin tamamı 1925 isyanında çıkan yangında yanmıştır.
• Ak Türbe (Türba Spi) adıyla bilinen kabri halk arasında ziyaretgâhtır.
⸻
VIII. Günümüzde Bîrifkan Seyyidliği
• Seyyid Vahiduddin Bîrifkanî:
• Şeceredeki 47. sıradadır.
• Bîrifkan Tekkesi’nin mevcut postnişini ve mütevellisidir.
• Soyu: Şeyh Şemseddin → Zeynelabidin → Ebubekir → Nureddin → Abdulcebbar → Abdullah → Abdulkahhar → Abdulcebbar → Nuri → Kutbeddin → Vehiduddin
Bîrifkan Seyyidleri, hem Ahlâtî kökenli bir irfan halkası hem de Merv, Kahire, Bitlis, Diyarbakır ve Duhok hattında yüzlerce yıl boyunca tasavvufî eğitim, irşad ve müderrislik yapan bir aile geleneğidir. Kadiri, Halvetî ve Nakşbendî tarikatlarının farklı kollarında hem icazet sahibi hem de mürşid yetiştirmiş bu aile, aynı zamanda siyasî, ilmî ve toplumsal dönüşümlere şahitlik etmiş, göçlerle birlikte irşad alanlarını genişletmiştir. Bîrifkan kolu, özellikle Şeyh Şemseddin Kutbu’l-Ahlâtî ve Gavs-ı Sânî Seyyid Nureddin üzerinden Kürt coğrafyasında derin izler bırakmış, günümüze kadar gelen müessesevi bir manevî hat teşkil etmiştir.
I. Bîrifkan – Ahlat ve Diyarbakır Kolu (Seyyid Molla İsa üzerinden giden hat)
Bu kol, Seyyid Şemseddin Kutbu’l-Ahlâtî üzerinden gelmektedir. Silsile, Hz. Peygamber’in kızı Hz. Fâtıma (r.anhâ) ile Hz. Ali (k.v.) soyundan başlayıp, 52. sıradaki Seyyid Mahmud (D.1968) ile günümüze kadar ulaşmaktadır.
Öne Çıkan Şahsiyetler:
• 22. sıra: Seyyid Yusuf Hemedânî (440–535 h.) – Halvetî-Nakşbendî silsilesinin Kutbu’l-Aktâb’ı.
• 30. sıra: Seyyid Hüseyin Ahlâtî (v.808 h./1405 m.) – Kahire’ye hicret eden, büyük mutasavvıf.
• 37. sıra: Seyyid Şemseddin Kutbu’l-Ahlâtî – Halvetî şeyhi, Bîrifkan’a yerleşen kurucu kutup.
• 46. sıra: Seyyid Molla İsa – Diyarbakır’da yaşamış, büyük ilim ve irfan ehli, “Türba Spi” olarak bilinen türbesi ziyaretgâh olmuştur.
Seyyid Vahiduddin üzerinden giden hat)
Bu kol da aynı şekilde Seyyid Şemseddin Kutbu’l-Ahlâtî’ye dayanır, ancak soy hattı Seyyid Vahiduddin Bîrifkanî ile günümüzdeki temsilcisine ulaşır. Bu hat, özellikle tekke mütevelliliği ve irşad postu açısından aktiftir.
Öne Çıkan Şahsiyetler:
• 37. sıra: Seyyid Şemseddin Kutbu’l-Ahlâtî
• 40. sıra: Seyyid Nureddin Bîrifkanî – Gavs-ı Sânî olarak tanınır, Kadiri icazetlidir.
• 47. sıra: Seyyid Vahiduddin Bîrifkanî – Günümüzdeki Bîrifkan Tekkesi’nin postnişini ve mütevellisidir.
Diyarbakır’daki Bîrifkanîler faliyeti
• Diyarbakır’da özellikle Molla İsa Bîrifkanî’nin etkisi büyüktür. Türbesi “Ak Türbe (Türba Spî)” olarak tanınır.
• 1925 olayları sırasında hem şecere, yazma eserler, silahlar gibi kültürel varlıklar yok olmuştur.
• Bugün hem tarikatî hat, hem de soy hattı net olarak iki kola ayrılmıştır:
• İlim-irfan eksenli Ahlat-Diyarbakır kolu
• Tarikat-irşad eksenli tekke kolu
Birifkanilerin iki koldan şeceresi:
I. Kol: Bîrifkan – Ahlat ve Diyarbakır Seyyidleri Şeceresi (52. sıraya kadar)
Bismillâhirrahmânirrahîm
1. Seyyide Fâtımetü’z-Zehrâ el-Betûl (a.s.), binti Resûlullah (s.a.v), zevcesi: Hz. Ali b. Ebî Tâlib (k.v.) (v. 11 h.)
2. İmam Hüseyin (r.a.) – Şehîd-i Kerbelâ (v. 61 h.)
3. İmam Ali Zeynelâbidîn (v. 94 h.)
4. İmam Muhammed Bâkır (v. 117 h.)
5. İmam Ca‘fer es-Sâdık (v. 148 h.)
6. İmam Mûsâ el-Kâzım (v. 184 h.)
7. İmam Ali er-Rızâ (v. 203 h.)
8. İmam Muhammed el-Cevâd (v. 220 h.)
9. İmam Ali el-Hâdî (v. 254 h.)
10. İmam Ca‘fer ez-Zekî el-Musaddak
11. Seyyid Ali el-Muhtâr
12. Seyyid Abdullah el-Muntehab
13. Seyyid Ahmed et-Takî
14. Seyyid Mahmûd
15. Seyyid Muhammed
16. Seyyid Ca‘fer Ebû Hars
17. Seyyid Ali Ebû Mueyyed (meşhur: “bi’l-Veherât” ve “Şuayb”)
18. Seyyid Zeynelâbidîn
19. Seyyid Hüseyin Celâleddin
20. Seyyid Muhammed Yûsuf Sadreddîn
21. Seyyid Eyyûb el-Hemedânî
22. Seyyid Ebû Yâkûb Yûsuf el-Hemedânî (440–535 h.)
23. Seyyid Ebû Müslim Selîm el-Irâkî el-Hemedânî
24. Seyyid Yûsuf el-Hemedânî (v. 610 h.)
25. Seyyid Sâlih el-Hemedânî (v. 650 h.)
26. Seyyid Emir el-Kebîr Zeynelâbidîn Ali el-Hemedânî (meşhur: “Zurdânî”, mülakkab: “Muvahhidü’l-Horâsânî”) (v. 685 h.)
27. Seyyid Ahmed el-Ahlâtî (v. 751 h.)
28. Seyyid Hâcı Nizâmüddîn el-Ahlâtî
29. Seyyid Ebû’l-Hasan Ali el-Ahlâtî (v. 781 h.)
30. Kemâlü’l-Mille ve’d-Dîn Seyyid Hüseyin el-Ahlâtî (v. 808 h. / 1405 m.) – Kahire
31. Seyyid Baba Mansûr el-Ahlâtî (v. 849 h.)
32. Seyyid İshâk el-Ahlâtî (v. 890 h.)
33. Seyyid Abdülganî el-Ahlâtî (v. 926 h.)
34. Seyyid Süleymân el-Ahlâtî (v. 961 h.)
35. Seyyid Mûsâ el-Ahlâtî (v. 995 h.)
36. Seyyid Abdülkerîm el-Ahlâtî (v. 1027 h.)
37. Allâme Seyyid Şemseddîn el-Ahlâtî el-Kutb (Halvetî tarîkatından) (v. 1085 h.)
38. Seyyid Zeynelâbidîn el-Bîrifkânî (v. 1119 h.)
39. Seyyid Ebûbekir el-Bîrifkânî (v. 1158 h.)
40. Seyyid Nureddîn el-Bîrifkânî (v. 1195 h.)
41. Seyyid Ebûbekir el-Bîrifkânî
42. Seyyid Mahmûd el-Bîrifkânî el-Ahlâtî (v. 1237 h. / 1822 m.)
43. Seyyid Muhammed el-Ahlâtî ed-Diyârbekrî (v. 1234 h. / 1819 m.)
44. Seyyid Ali el-Ahlâtî ed-Diyârbekrî (v. 1846 m., taun)
45. Seyyid Yûsuf (v. 1846 m., taun)
46. Seyyid Molla İsa el-Bîrifkânî (v. 1312 h.)
47. Seyyid Hüseyin Keyâ (v. 1907 m.)
48. Seyyid Hasan Keyâ (v. 1923 m.)
49. Seyyid Mûsâ (1886–1956 m.)
50. Seyyid Muhammed (1918–1987 m.)
51. Seyyid Mûsâ (1948–2007 m.)
52. Seyyid Mahmûd (d. 1968)
- Kol
Bismillâhirrahmânirrahîm
1. Seyyide Fâtımetü’z-Zehrâ el-Betûl (a.s.), binti Resûlullah (s.a.v), zevcesi: Hz. Ali b. Ebî Tâlib (k.v.) – (v. 11 h.)
2. İmam Hüseyin (r.a.) – Şehîd-i Kerbelâ (v. 61 h.)
3. İmam Ali Zeynelâbidîn (v. 94 h.)
4. İmam Muhammed Bâkır (v. 117 h.)
5. İmam Ca‘fer es-Sâdık (v. 148 h.)
6. İmam Mûsâ el-Kâzım (v. 184 h.)
7. İmam Ali er-Rızâ (v. 203 h.)
8. İmam Muhammed el-Cevâd (v. 220 h.)
9. İmam Ali el-Hâdî (v. 254 h.)
10. İmam Ca‘fer ez-Zekî el-Musaddak
11. Seyyid Ali el-Muhtâr
12. Seyyid Abdullah el-Muntehab
13. Seyyid Ahmed et-Takî
14. Seyyid Mahmûd
15. Seyyid Muhammed
16. Seyyid Ca‘fer Ebû Hars
17. Seyyid Ali Ebû Mueyyed (meşhur: “bi’l-Veherât” ve “bi’Şuayb”)
18. Seyyid Zeynelâbidîn
19. Seyyid Hüseyin Celâleddin
20. Seyyid Muhammed Yûsuf Sadreddîn
21. Seyyid Eyyûb el-Hemedânî
22. Seyyid Ebû Yâkûb Yûsuf el-Hemedânî (H. 440–535) – Kutbü’l-Aktâb
23. Seyyid Ebû Müslim Selîm el-Irâkî el-Hemedânî
24. Seyyid Yûsuf el-Hemedânî (v. 610 h.)
25. Seyyid Sâlih el-Hemedânî (v. 650 h.)
26. Seyyid Emir el-Kebîr Zeynelâbidîn Ali el-Hemedânî (meşhur: Zurdânî, mülakkab: Muvahhidü’l-Horâsânî) – (v. 685 h.)
27. Seyyid Ahmed el-Ahlâtî (v. 751 h.)
28. Seyyid Hâcı Nizâmüddîn el-Ahlâtî
29. Seyyid Ebû’l-Hasan Ali el-Ahlâtî (v. 781 h.)
30. Kemâlü’l-Mille ve’d-Dîn Seyyid Hüseyin el-Ahlâtî (v. 808 h. / 1405 m. – Kahire)
31. Seyyid Baba Mansûr el-Ahlâtî (v. 849 h.)
32. Seyyid İshâk el-Ahlâtî (v. 890 h.)
33. Seyyid Abdülganî el-Ahlâtî (v. 926 h.)
34. Seyyid Süleymân el-Ahlâtî (v. 961 h.)
35. Seyyid Mûsâ el-Ahlâtî (v. 995 h.)
36. Seyyid Abdülkerîm el-Ahlâtî (v. 1027 h.)
37. Allâme, Kutbü’l-Ârifîn Seyyid Şemseddîn el-Ahlâtî el-Bîrifkânî (v. 1085 h.) – Şeyh-i Tarîkat-ı Halvetiyye
38. Seyyid Zeynelâbidîn el-Bîrifkânî (v. 1119 h.)
39. Seyyid Ebûbekir el-Bîrifkânî (v. 1158 h.)
40. Seyyid Nureddîn el-Bîrifkânî (v. 1195 h.)
41. Seyyid Abdülcebbar el-Bîrifkânî
42. Seyyid Abdullah el-Bîrifkânî
43. Seyyid Abdülkahhâr el-Bîrifkânî
44. Seyyid Abdülcebbar el-Bîrifkânî
45. Seyyid Nûrî el-Bîrifkânî
46. Seyyid Kutbüddîn el-Bîrifkânî
47. El-‘Ârifu Billâh Şeyh Seyyid Vehîduddîn el-Bîrifkânî
— Günümüzdeki Bîrifkan Tekkesi’nin postnişîni ve mütevellîsidir.