İslam dünyasında seyyidlik kurumu, Hz. Peygamber Muhammed’in (s.a.v.) neslinden gelen topluluklara atfedilen özel bir statüyü ifade eder. Bu bağlamda Anadolu’da seyyid aileleri, hem dini hem sosyal alanda önemli roller üstlenmiştir. Siirt merkezli olarak ortaya çıkan ve “Bilvanis Seyyidleri” adıyla tanınan topluluk da bu kadim seyyid geleneklerinden biridir. Bu makalede Bilvanis Seyyidleri’nin tarihî kökeni, soy bağları, tasavvufî silsilesi, günümüzdeki dağılımı ve toplumsal etkisi ele alınacaktır.
Bilvanis Seyyidleri’nin kökeni, Hz. Hüseyin (r.a) üzerinden Fahri Kâinat Efendimiz (s.a.v)’e ulaşan bir nesep zincirine dayanır. Söz konusu topluluk, tarihî olarak Siirt’in Baykan ilçesine bağlı Bilvanis Köyü (bugünkü adıyla Günbuldu) merkezli gelişmiş, bölgedeki en köklü seyyid ailelerden biri hâline gelmiştir.
Soy Zinciri ve Manevî Silsile
Bilvanis Seyyidleri’nin soy zinciri, sadece biyolojik bir bağla sınırlı kalmayıp, aynı zamanda Nakşibendî-Hâlidî tasavvuf silsilesine de eklemlenmiştir. Silsilenin önemli halkaları şu isimlerden oluşmaktadır:
Seyyid Abdülhakim el-Hüseynî (k.s.) (Gavs-ı Bilvanisî)
Seyyid Muhammed Raşid el-Hüseynî el- Menzili (k.s.)
Seyyid Muhammed Nurani el- Hüseynî ez-Zokamiri (k.s)
Seyyid Abdulbaki el-Hüseynî el- Menzili (k.s.)
Seyyid Abdülhakim Hazretleri, 20. yüzyılın başlarında Bilvanis’te başlayan irşad faaliyetlerini bölgesel düzeyde yaymış, özellikle Şeyh Ahmed Haznevî’den aldığı tasavvufî terbiyeyi Bilvanis silsilesine aktarmıştır.
Bilvanis Seyyidleri, Nakşibendiyye tarikatının Hâlidiyye koluna mensuptur. Bu yol, Hz. Ebû Bekir üzerinden gelen “sünnet merkezli” ve zikirde “hafîlik” esaslı bir tarikat anlayışını benimser. Bilvanis silsilesinde, şeyh-mürid ilişkisi, halifelik kurumu, tevazu ve içe dönük zikir temel unsurlar olarak öne çıkar.
Bilvanis irşadı sadece zikir ve sohbetle sınırlı kalmayıp, eğitim faaliyetleri, ahlakî dönüşüm ve sosyal hizmet anlayışıyla birlikte yürütülür.
Bilvanis Seyyidleri’nin irşad halkaları zamanla Siirt’in dışına taşmış; Adıyaman, Ankara, Eskişehir, Bursa ve İstanbul gibi şehirlere yayılmıştır. Bu yayılımda özellikle şu merkezler öne çıkar:
• Adıyaman / Kahta – Menzil Köyü: Gavs Seyyid Abdulbaki (k.s.)’nin önderliğinde bir Nakşibendî irşad merkezi haline gelmiştir.
• Eskişehir / Sivrihisar – Buhara Köyü: Şeyh Sultan Fevzeddin el-Hüseynî’nin irşad merkezi olarak tanınır.
• Siirt / Baykan – Bilvanis Köyü: Tarihî merkez ve türbe bölgesi.
Bilvanis Seyyidleri, günümüzde yalnızca tasavvufî çevrelerde değil; Türkiye genelinde sosyal, kültürel ve hatta siyasî düzeyde tanınan bir cemaat kimliğiyle anılmaktadır. Özellikle “Menzil Cemaati” olarak bilinen yapılanma, Bilvanis silsilesinden çıkan önemli bir kol olarak değerlendirilmektedir.
Cemaatin faaliyetleri arasında:
• Tekke ve dergâh hizmetleri
• Medrese ve kurslar
• Türbe ziyaretleri
• Vakıf çalışmaları
• Kültürel yayınlar
bulunmaktadır.
Bilvanis Seyyidleri, hem Ehl-i Beyt nesebine dayanan soylu kökenleri hem de tasavvufî irşad faaliyetleri ile Anadolu’da önemli bir manevî merkez oluşturmuştur. Günümüzde Adıyaman’dan Eskişehir’e kadar genişleyen nüfuz alanları, sadece dinî değil, aynı zamanda sosyo-kültürel bir güç alanı inşa ettiklerini göstermektedir. Bu yapı, seyyidlik kurumunun çağdaş Türkiye’deki yansımalarını anlamak açısından da önemli bir örnek teşkil etmektedir.
Bilvanis Seyyidleri Şeceresi
SEYYİD İMAM HÜSEYİN (RA)
SEYYİD İMAM ALİ ZEYNELABİDİN (KS)
SEYYİD ŞERAFEDDİN (KS)
S. MUHAMMED EL-MAĞFUR EBU FİRAS (KS)
SEYYİD MACEDDİN (KS)
SEYYİD EBU FİRAS (KS)
SEYYİD TACEDDİN (KS)
SEYYİD MUHAMMED (KS)
SEYYİD FELLAH (KS)
SEYYİD EBU FİRAS (KS)
SEYYİD KEMALEDDİN (KS)
SEYYİD KASIM (KS)
SEYYİD CAFER (KS)
SEYYİD İDRİS (KS)
SEYYİD KASIM (KS)
SEYYİD TACEDDİN (KS)
SEYYİD ALİ (KS)
SEYYİD MAHMUD (KS)
SEYYİD HASAN (KS)
SEYYİD HALİL (KS)
SEYYİD ALİ (KS)
SEYYİD SAİD EBUL-HAYR (KS)
SEYYİD HACE EBU TAHİR (KS)
ŞEYH SEYYİD KAL (KS)
SEYYİD TAHİR (KS)
SEYYİD MARUF (KS)
SEYYİD MUHAMMED (KS)
SEYYİD ABDULHAKİM (KS)