Mutki Seyyidleri hakkında farklı anlatımlar mevcuttur. Bunlardan bazıları, klasik seyyid tanımına uygun olarak Hz. Hüseyin neslini referans alırken; bazı yerel anlatılarda “Hz. Ömer’in oğlu Abdullah bin Ömer’in soyundan geldikleri” iddia edilmektedir. Bu durum, bölgedeki “Seyyid” tanımının zamanla daha geniş bir asalet ya da dini hürmet göstergesiyle bütünleştiğini düşündürmektedir.
Buna rağmen, Mutki ile aynı havzada yer alan Becirmanlı Seyyid Bilal gibi figürlerin doğrudan Hüseyinî soya bağlanmaları, bölgedeki “Ehl-i Beyt” merkezli dini şecere geleneğinin kuvvetle devam ettiğini göstermektedir. Osmanlı İmparatorluğu, “Nekâbetü’l-Eşrâf” kurumu vasıtasıyla seyyidlik iddialarını kontrol altında tutmuş, bu soyları resmen belgeleyerek “şecere-i tayyibe” düzenlemiştir. Bu uygulama, seyyid kimliğini yalnızca sözlü gelenek değil, devlet eliyle tanınan bir hukuki ve sosyal statü hâline getirmiştir. Mutki Seyyidlerinin Osmanlı sicillerinde nasıl yer aldığına dair henüz tam bir belge tespit edilmemiş olsa da, Motikan aşireti ve Kadirî yapılarla ilişkileri bu topluluğun yerel otoriteye sahip olduğunu göstermektedir.
Seyyidlerin Bağdat, Necef, Kerbela gibi merkezlerden Anadolu’ya göçü, genellikle 8.–13. yüzyıllar arasındaki siyasal baskılar, Moğol istilası ve Abbasi sonrası karışıklıklar dönemine denk gelmiştir. Güneydoğu Anadolu coğrafyası, bu göçmenler için hem dinî merkezlere yakınlığı hem de ulaşım yolları nedeniyle cazip bir yerleşim alanı olmuştur. Mutki bu bağlamda, Van-Muş-Siirt hattındaki geçiş güzergâhlarının üzerinde bulunması sebebiyle önemli bir konum arz eder.
Bitlis’in önemli tasavvuf merkezlerinden biri olan Küfrevi Tekkesi, Molla Muhammed Mutkî gibi alimleriyle hem Mutki hem de çevre ilçelerde seyyidliğin ilmi boyutunu temsil etmektedir. Küfreviyye, özellikle Nakşibendî gelenekle iç içe geçmiş Kadirî damarlarıyla tanınır. Mutki Seyyidlerinin bu tür tekkelerle ilişkileri, onları sadece soy itibariyle değil, tasavvufî birikimleriyle de ön plana çıkarmaktadır. Bitlis’in önemli tasavvuf merkezlerinden biri olan Küfrevi Tekkesi, Molla Muhammed Mutkî gibi alimleriyle hem Mutki hem de çevre ilçelerde seyyidliğin ilmi boyutunu temsil etmektedir. Küfreviyye, özellikle Nakşibendî gelenekle iç içe geçmiş Kadirî damarlarıyla tanınır. Mutki Seyyidlerinin bu tür tekkelerle ilişkileri, onları sadece soy itibariyle değil, tasavvufî birikimleriyle de ön plana çıkarmaktadır. Mutki ilçesi ve bağlı köylerinde yaşayan Seyyid ailelerinin günümüzde Bitlis merkezine, Batman’a (özellikle İpragaz semtine) ve yer yer Aksaray gibi İç Anadolu illerine göç ettikleri gözlemlenmektedir. Bu göçler, kentleşmenin getirdiği ekonomik ve sosyal baskılarla bağlantılıdır. Becirman Seyyidlerinde gözlenen “kent merkezine yönelim” ve “dernekleşme süreci”, benzer şekilde Mutki Seyyidlerinde de yaşanmaktadır.
Mutki Kadirîleri, Mutki Seyyidlerinin bağlı olduğu önemli bir dini oluşumdur. Abdülkadir Geylani’nin halefleri tarafından temsil edilen bu gelenek, Mutki’de irşad faaliyetlerini sürdürmüş, birçok köyde etkili olmuştur. Bunun dışında Mutki Seyyidleri içinde Nakşibendî-Küfrevî bağlantıları da mevcuttur.
Zew etkinlikleri, türbe merkezli kolektif anma ve paylaşım ritüelleri olarak, Mutki Seyyidleri’nin kültürel mirasında yer almaktadır. Bu etkinlikler müzik, sohbet, ikram ve kaside gibi unsurları barındırarak hem dini hem de toplumsal hafızayı canlı tutar.
Mutki Seyyidleri, Arapça kökenli olsalar da tarihsel süreçte Kürt toplumu içinde Kürtleşmiş, yerel lehçeyi benimsemiş ve Kürt gelenekleriyle harmanlanmış bir yapı kazanmışlardır. Bu dönüşüm, sadece dilsel değil, toplumsal aidiyet açısından da bir kimlik değişimi anlamı taşır. Buna karşın soy bilinci, dini misyon ve kültürel ritüeller yoluyla özgün seyyid kimliği canlı tutulmaya devam edilmektedir.
Mutki Seyyidleri, hem tarihî hem de çağdaş bağlamda Anadolu’nun manevî haritasında önemli bir yere sahiptir.