Mala Ağe Sülalesi
- Piran’ın Tarihî ve Kültürel Konumu
Diyarbakır’ın Dicle ilçesi, tarihî adıyla Piran, Osmanlı döneminden itibaren bölgedeki önemli ilmî ve tasavvufî merkezlerden biri olmuştur. Özellikle Zaza ve Kürt halklarının yoğun yaşadığı bu bölgede, seyyidlik ve şeyhlik geleneği güçlüdür. Kurmancî ve Zazakî lehçelerinin konuşulduğu bu coğrafya, aynı zamanda medrese, tekke ve türbeleriyle tanınmaktadır.
- Mala Ağe Sülalesi: Piran’ın En Büyük Ailesi
Piran’daki en büyük ailelerden biri olarak bilinen Mala Ağe (Ağa Evi) sülalesi, özellikle Reşid Ağa ve onun oğulları tarafından oluşturulan geniş ve etkin aile yapısıyla öne çıkar. Vikipedi’nin Dicle sayfasında da şu şekilde yer almaktadır:
“İlçedeki en büyük aile Ağa evi manasına gelen (Mala Ağe), namı diğer Reşid Ağa’nın oğullarının ailesidir. Ailenin soyunun Seyyid ve Şeyhlere kadar uzandığı bilinir.”
Bu ifade, Mala Ağe ailesinin seyyid ve şeyh kökenli olduğu yönündeki yerel inancı yansıtmaktadır. Her ne kadar aileye ait yazılı bir şecere henüz kamuya açık kaynaklarda yer almamışsa da, bölge halkının hafızasında bu ailenin manevî önderlik rolü son derece güçlüdür. Dinî önderlik, imamlık ve toplumsal kanaat önderliği gibi görevleri yüzyıllar boyunca sürdürdükleri düşünülmektedir.
- Boz Mehmet ve Abbâsî Seyyidliği Rivayeti
Mala Ağe sülalesiyle doğrudan bağlantılı olmamakla birlikte, Piran Seyyidleri içerisinde adı geçen önemli şahsiyetlerden biri de Boz Mehmet’tir. Rivayetlere göre Boz Mehmet, Piran’da doğmuş, ancak daha sonra Elazığ yöresine göç etmiştir. Elazığ’da yaşayan bazı ailelerin, seyyidlik iddialarını Boz Mehmet üzerinden Piran’a dayandırdıkları belirtilmektedir.
Rivayetlere göre Boz Mehmet’in soyu, Abbâsî seyyidliğine dayanmaktadır. Bu nesep zinciri aşağıdaki şekilde aktarılır:
• Hz. Abbâs
• Abdullah bin Abbâs (r.a.) – Tefsir ilminin büyük ismi, “Tercümânü’l-Kur’ân” lakabıyla tanınır
• Seyyid Ali – Abdullah bin Abbâs’ın oğlu; İmam Zeynel Âbidîn’in kızıyla evlenmiştir
• Seyyid Muhammed
• Seyyid Ahmed
• Seyyid Yûsuf Şihâbüddîn
• Seyyid Cemâlüddîn
• Seyyid Ali
• Seyyid Ğânim
• Seyyid Muhammed
• Seyyid Abdurrahman ez-Zâhid
• Seyyid Zâhir
• Seyyid Ahmet
• Seyyid Hasan el-A’rac
• Seyyid Hüseyin
Bu nesep zinciri, İslamî ilimlerde derinleşmiş bir silsileye işaret etmektedir. Rivayetlere göre bu şecere, Boz Mehmet aracılığıyla Elazığ’a taşınmış ve Osmanlı dönemine ait bir belgeyle kayıt altına alınmıştır. Ancak bu şecere belgesi henüz kamuya açık kaynaklarda yayımlanmamıştır. Ailenin özel arşivlerinde ya da yazılı olmayan sözlü kaynaklarda muhafaza edildiği tahmin edilmektedir.
- Ahmed Ağa Ailesi ve Pir Mansur Türbesi
Piran çevresindeki bir başka önemli seyyid ailesi olan Ahmed Ağa ailesi, kökenini Pir Mansur adlı manevî bir şahsiyete dayandırır. Rivayetlere göre Pir Mansur, bölgenin dinî yapısında etkili olmuş bir seyyiddir. Günümüzde Dicle ilçesine bağlı Direy (Kocaalan) köyünde bulunan Pir Mansur Türbesi, hem bu aileye olan bağlılığı hem de bölgedeki tasavvufî geleneklerin sürdürüldüğü bir ziyaret mekânı olarak önem taşır.
- Sosyo-Tarihî Arka Plan: Zaza Kimliği ve Şeyh Said Hareketi
Piran, tarih boyunca Zaza ve Kürt kimliğinin yoğun yaşandığı bir bölge olmuştur. Bölgede konuşulan diller (Zazakî ve Kurmancî), aşiret yapıları, tarikatlar ve dini gelenekler iç içe geçmiştir. Özellikle 1925 Şeyh Said İsyanı döneminde, Piran ve çevresindeki seyyid ve şeyh aileleri, bazı kaynaklara göre doğrudan veya dolaylı olarak bu harekete destek vermiştir. Bu da söz konusu ailelerin sadece dinî değil, siyasî etkiler taşıdıklarını da göstermektedir.
- Sonuç: Mala Ağe ve Boz Mehmet Soyları Üzerine Genel Değerlendirme
Mala Ağe sülalesi, Dicle (Piran) bölgesinin en büyük ve en etkili seyyid ailelerinden biri olarak bilinmektedir. Halk hafızasında seyyid ve şeyh kökenleri güçlü bir biçimde korunmaktadır. Ayrıca, Boz Mehmet’in de bu sülaleden olduğu ve soyunun Abbâsîlere dayandığı yönünde rivayetler bulunmaktadır. Her iki durumda da, söz konusu ailelerin Ehlibeyt soyuna mensup oldukları konusunda bölgesel kanaat kuvvetlidir.